آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,539 |
| تعداد مقالات | 36,011 |
| تعداد مشاهده مقاله | 15,910,048 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,273,659 |
آسیب‌شناسی کشف اعراض فقیهان متقدم از احادیث فقهی | ||
| جستارهای فقهی و اصولی | ||
| مقاله 2، دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 38، خرداد 1404، صفحه 35-66 اصل مقاله (889.87 K) | ||
| نوع مقاله: پژوهشی (داوری عادی) | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/jrj.2025.71035.2941 | ||
| نویسندگان | ||
| سید محمد حسین میرشاه ولایتی* 1؛ محمدکاظم رحمان ستایش2 | ||
| 1مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم. | ||
| 2دانشیار و عضو هیئت علمی، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم، قم، ایران. | ||
| تاریخ دریافت: 11 اسفند 1403، تاریخ بازنگری: 11 اردیبهشت 1404، تاریخ پذیرش: 12 اردیبهشت 1404 | ||
| چکیده | ||
| بی‌گمان یکی از مهم‌ترین معیارهای اعتبارسنجی و ارزیابی اخبار فقهی، توجه به عملکرد و مواجهۀ عالمان مذهب با آن احادیث است. بحث از جابریت یا کاسریت اعراض، از دیرباز مورد توجه فقیهان امامیه قرار داشت. بر اساس دیدگاه مشهور فقهای معاصر، حدیثی که - همراه با برخی قیود - مورد اعراض عالمان شیعه قرار گیرد، از اعتبار ساقط می‌شود؛ چراکه روی‌گردانی تمام یا اکثریت عالمان مذهب، بیانگر وجود نوعی خلل و کاستی در یکی از سه بحث صدور، جهت صدور یا دلالت حدیث است. حتی با چشم‌پوشی از مباحث نظری پیرامون استواری دیدگاه کاسریت اعراض، به نظر می‌رسد پژوهشگر فقه در فرآیند استنباط و در راستای احراز عمل فقیهان شیعه، با چالش‌هایی روبه‌رو خواهد بود. به بیان دیگر، دستیابی به اقوال فقیهان و کشف اعراض آنان از احادیث به‌ظاهر معتبر، با آسیب‌هایی همراه است که شناسایی آن‌ها و ارائۀ راهکارهای برون‌رفت، می‌تواند فقیه را در مسیر اجتهاد یاری رساند. نوشتار پیش‌رو، با روش کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی - تحلیلی، در پی آن است تا آسیب‌های موجود در کشف اعراض فقیهان متقدم از روایات به‌ظاهر معتبر را شناسایی و تحلیل کند. به نظر می‌رسد می‌توان در این زمینه، دو آسیب اصلی را برجسته کرد: نخست تردید در اصل تحقق اعراض که در موارد قابل توجهی ناشی از اعتماد به نقل‌ها و گزارش‌های برخی فقیهان متأخر دربارۀ اعراض فقیهان پیشین است و دیگری اجتهادی بودن اعراض که در این موارد، اعراض فقیه متأثر از مبانی یا برداشت‌های خاص فقهی اوست و نمی‌تواند کاشف از ضعف سند یا خلل در دلالت روایت باشد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| آسیب‌شناسی؛ اعراض؛ اعراض اجتهادی؛ احادیث فقهی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Examining the Challenges in Identifying Early Jurists’ Rejection (Iʿrāḍ) of Seemingly Authentic Ḥadīths | ||
| نویسندگان [English] | ||
| S.Mohammad Hossein Mirshahvelayati1؛ Mohammadkazem Rahman Setayesh2 | ||
| 1Fourth-Level Student at Qom Seminary; Qom-Iran. | ||
| 2Associate Professor and Faculty Member, Department of Quran and Hadith Sciences, University of Qom, Qom, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| One of the primary criteria for evaluating jurisprudential traditions is analyzing religious scholars’ responses to ḥadīths. The discourse on jābirīyat (compulsory nature) and kāsirīyat (nullifying effect) of scholarly disregard (iʿrāḍ) has long occupied Imāmī jurists. According to the prevailing view among contemporary Shīʿah scholars, a ḥadīth rejected by early authorities—under certain conditions—loses credibility, as such rejection suggests potential flaws in its issuance (ṣudūr), intent (jihat al-ṣudūr), or textual indication (dilālah). Beyond theoretical debates on the validity of kāsirīyat al-iʿrāḍ, jurists face practical challenges in verifying early scholars’ disregard for seemingly authentic narrations. This study employs a library-based, descriptive-analytical approach to identify and address these methodological difficulties. Two key issues emerge: First, uncertainty regarding whether iʿrāḍ actually occurred, often stemming from later jurists’ reports about their predecessors’ positions. Second, the ijtihādī nature of such disregard—where rejection reflects a jurist’s interpretive principles rather than defects in the ḥadīth’s chain (sanad) or meaning (matn). By delineating these challenges and proposing solutions, this research aims to assist jurists in navigating iʿrāḍ-related obstacles during legal inference (istinbāṭ), thereby strengthening the process of ijtihād. Keywords: Ḥadīth Criticism, Scholarly Disregard (Iʿrāḍ), Ijtihādī Rejection, Jurisprudential Methodology, Imāmī Jurisprudence | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Ḥadīth Criticism, Scholarly Disregard (Iʿrāḍ), Ijtihādī Rejection, Jurisprudential Methodology, Imāmī Jurisprudence | ||
| اصل مقاله | ||
|
به فایل PDF مراجعه نمایید. | ||
| مراجع | ||
|
آهنگران، محمدرسول، (1381ش). اعراض مشهور از خبر صحیح. مجتمع آموزش عالی قم. شمارۀ 14.
ابن اثیر، مبارک بن محمد. (بی‌تا). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. طاهر احمد زاوی و محمود محمد طناحی. قم: اسماعیلیان.
ابن ادریس، محمد بن احمد. (1387ش). کتاب السرائر. محمدمهدی خرسان،قم: دلیل ما.
ابن بابویه، محمد بن علی. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. علیاکبر غفاری ،جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی.
ابن بابویه، محمد بن علی. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. علیاکبر غفاری. جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ابن بابویه، محمد بن علی. (1415ق). المقنع. مؤسسة الإمام الهادی علیه‌السلام. لجنة التحقیق. قم: پیام امام هادی7.
ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر. (1406ق). المهذب. جعفر سبحانی تبریزی و موسسۀ سیدالشهداء. جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم.قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ابن حمزه، محمد بن علی. (1408ق). الوسیلة إلی نیل الفضیلة. محمد حسون و محمود مرعشی. قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
ابن زهره، حمزه بن علی. (1417ق). غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع. ابراهیم بهادری. قم: مؤسسة الإمام الصادق7.
ابو الصلاح حلبی، تقی بن نجم. (بی‌تا). الکافی فی الفقه. رضا استادی. اصفهان: مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین علی7 العامة.
اکبرنژاد، محمدتقی. (۱۳۹۸ش). روششناسی اجتهاد. قم: دار الفکر.
بروجردی، سید حسین. (1420ق). نهایة التقریر فی مباحث الصلاة. قم: مرکز فقه الأئمة الأطهار ع.
بحرانی، یوسف بن احمد. (1363ش). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. محمد تقی ایروانی، عبد العزیز طباطبایی و عبدالرزاق مقرم. جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
بروجردی، حسین. (1426ق). تبیان الصلاة. علی صافی گلپایگانی و محمد صمدی بهبهانی. قم: گنج عرفان.
بهبهانی، محمدباقر بن محمداکمل. (1417ق). حاشیة مجمع الفائدة و البرهان. موسسۀ تحقیقاتی علامه مجدد وحید بهبهانی;. قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی.
حب‌الله، حیدر. (بی‌تا). الحدیث الشریف، حدود المرجعیة و دوائر الاحتجاج. بیروت: مؤسسة الإنتشار العربی.
حلبی، علی بن حسن و نوری، فضل‌الله. (1414ق). إشارة السبق. ابراهیم بهادری و قاسم شیر زاده. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی.
خرسان، حسن و طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب الأحکام. علی آخوندی، محمد آخوندی و حسن خرسان. تهران: دار الکتب الإسلامیة | مطبعة النعمان | دار صعب |.
خمینی، روح الله و تقوی اشتهاردی، حسین. (1418ق). تنقیح الأصول. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی1.
خوئی، سید ابوالقاسم. (1418ق). موسوعة الإمام الخوئی (ج ۱–50). قم: مؤسسة إحیاء آثار الامام الخوئی.
رافعی قزوینی، عبد الکریم بن محمد؛ غزالی، محمد بن محمد؛ و فیومی، احمد بن محمد. (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: مؤسسة دار الهجرة.
روحانی، محمد صادق. (۱۴۳۵ق). فقه الصادق. جمع من الفضلاء. قم: آیین دانش.
سلار دیلمی، حمزه بن عبد العزیز. (1404ق). المراسم فی الفقه الإمامی. محمود بستانی و محمود بستانی. قم: منشورات الحرمین.
شهید اول، محمد بن مکی. (1430ق). موسوعة الشهید الأول. مجموعة من المحققین. قم: مکتب الاعلام الاسلامی فی الحوزة العلمیة. قم المقدسة. معاونیة الابحاث. مرکز العلوم و الثقافة الاسلامیة.
صدر، محمد باقر. (1423ق). دروس فی علم الأصول. علی اکبر حائری و مجمع الفکر الاسلامی. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
طوسی، محمد بن حسن. (1390ق). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار. علی آخوندی، محمد آخوندی، محمد علی اردوبادی و حسن خرسان. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
طوسی، محمد بن حسن. (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. محمدباقر بهبودی و محمدتقی کشفی.تهران: مکتبة المرتضویة.
طوسی، محمد بن حسن. (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دار الکتاب العربی.
طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). الخلاف. جمعی از محققین. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی.
حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی). (1374ش). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة. جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. دفتر انتشارات اسلامی. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی.
حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی). (1414ق). تذکرة الفقهاء (ط الحدیثة: الطهارة إلی الجعالة). قم: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.
حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی) و مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (بی‌تا). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. علی پناه اشتهاردی، مجتبی عراقی و حسین یزدی. جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
عبدی، محمدحسین،(1446ق) البنیان فی علم الأصول، قم: دار الاجتهاد.
علم الهدی، علی بن حسین. (1415ق). الانتصار. جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. دفتر انتشارات اسلامی. جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی.
علی محمدی، طاهر و حسینی، سید محمد. (1399ش). حجیت سنجی اعراض مشهور. دورۀ 53، شمارۀ 2.
علم الهدی، علی بن حسین. (1417ق). مسائل الناصریات. مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی. مرکز مطالعات و تحقیقات علمی. رابطة الثقافة و العلاقات الاسلامیة. مدیریة الترجمة و النشر.
علوی عاملی، احمد بن زین العابدین و مرعشی، شهاب‌الدین. (بی‌تا). مناهج الأخبار فی شرح الاستبصار. [بی-نا].
علی بن موسی7، امام هشتم. (1406ق). الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه‌السلام و المشتهر بفقه الرضا. مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. قم: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. (۱۳۹۵ش). مفاتیح الشرائع. محمد امامی کاشانی و مسیح توحیدی. قم: مدرسۀ عالی شهید مطهری;.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی (اسلامیه). محمد آخوندی و علیاکبر غفاری.تهران: دار الکتب الإسلامیة.
گروهی از نویسندگان، محقق حلی، جعفر بن حسن و مکارم شیرازی، ناصر. (1364ش). المعتبر فی شرح المختصر. قم: مؤسسۀ سید الشهداء7.
مبلغی، احمد. (1383ش). کتاب موسوعه الاجماع فی فقه الامامیه: موسوعه فقهیه متخصصه و هادفه تعنی بشوون الاجماعات و مواردها فی فقه الامامیه. قم: بوستان کتاب.
حلی، جعفر بن حسن (محقق حلی). (1355ش). جامع المدارک فی شرح المختصر النافع. علیاکبر غفاری و احمد موسوی خوانساری. مؤلف | تهران: مکتبة الصدوق.
حلی، جعفر بن حسن (محقق حلی). (1376ش). مصباح الفقیه. المؤسسة الجعفریة لأحیا‌ء التراث، محمد باقری، نور‌الدین جعفریان، محمد میرزائی و نورعلی نوری. جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
حلی، جعفر بن حسن (محقق حلی) و موسوی عاملی، محمد بن علی. (1411ق). مدارک الأحکام فی شرح شرائع الإسلام. مؤسسة آل البیت: لاحیاء التراث. مشهدمقدس: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث.
مفید، محمد بن محمد. (1410ق). المقنعة. جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. دفتر انتشارات اسلامی. جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
موسوی، سید مهدی و مسجدسرائی، حمید. (1401ش). بازپژوهی در مسئلۀ «اعراض مشهور از خبر». مجله:فقه و مبانی حقوق اسلامی. دوره55، شماره2.
نائینی، محمدحسین. (1355ق). فوائد الاُصول. رحمت الله رحمتی اراکی، ضیاءالدین عراقی و محمدعلی کاظمی خراسانی. جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
نجفی، محمدحسن بن باقر صاحب. (بی‌تا). جواهر الکلام (ط. القدیمة). جعفر بن حسن مصحح محقق حلی، علی آخوندی، رضا استادی، عباس قوچانی و محمود قوچانی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
وحید خراسانی، حسین، (1422ق) احکام الخلل فی الصلاة، مقرر مهدی العوازم القطیفی، قم: مدرسة امام باقر العلوم ع. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 247 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 146 |
||